ZAKON O STAROJ I RETKOJ BIBLIOTEČKOJ GRAĐI("Sl. glasnik RS", br. 52/2011) |
Ovim zakonom uređuje se zaštita stare i retke bibliotečke građe kao kulturnog nasleđa, njeno čuvanje, sređivanje i obrada, kao i uslovi i način korišćenja.
Stara i retka bibliotečka građa je kulturno nasleđe od posebnog interesa za Republiku Srbiju i kao takva uživa posebnu zaštitu, utvrđenu zakonom kojim se uređuje kultura, ovim zakonom i drugim propisima bez obzira na to u čijoj je svojini, odnosno kod koga se nalazi i da li je registrovana i evidentirana.
Zaštita stare i retke bibliotečke građe je delatnost od opšteg interesa.
Termini kojima su u ovom zakonu označeni položaji, profesije, odnosno zanimanja, izraženi u gramatičkom muškom rodu, podrazumevaju prirodni muški i ženski rod lica na koja se odnose.
Republika Srbija, autonomna pokrajina, odnosno jedinica lokalne samouprave, obavezna je da štiti i čuva staru i retku bibliotečku građu kao kulturno nasleđe od opšteg interesa, da obezbedi za nju adekvatne objekte, stručno rukovođenje i pružanje usluga građanima.
Poslovi od opšteg interesa u zaštiti stare i retke bibliotečke građe
Opšti interes u zaštiti stare i retke bibliotečke građe, u smislu ovog zakona, obuhvata:
1) pronalaženje, prikupljanje, čuvanje, zaštitu i korišćenje građe;
2) proučavanje i vrednovanje građe;
3) kategorizaciju i vođenje registara;
4) obradu građe i izradu kataloga uz primenu odgovarajućih međunarodnih standarda za bibliografsko - kataloški opis;
5) pružanje stručne pomoći sopstvenicima;
6) obavljanje stručnog nadzora;
7) izradu stručnih uputstava;
8) razvoj i unapređivanje stručnog rada na njenoj zaštiti;
9) sprovođenje mera zaštite (preventivna zaštita, mikrofilmovanje, digitalizacija, konzervacija, restauracija);
10) staranje o uslovima, načinu korišćenja i predstavljanja građe;
11) istraživanje i izdavanje naučnih i stručnih publikacija o građi, kao i objavljivanje građe;
12) obezbeđivanje dostupnosti građe i njeno predstavljanje domaćoj i stranoj javnosti;
13) stručno osposobljavanje i usavršavanje zaposlenih;
14) izradu plana zaštite u vanrednim okolnostima;
15) druge poslove zaštite građe utvrđene ovim zakonom, propisima donetim na osnovu njega i drugim propisima.
Poslove od opšteg interesa u zaštiti stare i retke bibliotečke građe iz stava 1. ovog člana obavljaju Narodna biblioteka Srbije, Biblioteka Matice srpske i biblioteke koje rešenjem odredi ministar nadležan za kulturu (u daljem tekstu: određene biblioteke), na predlog Narodne biblioteke Srbije i Biblioteke Matice srpske.
Stara i retka bibliotečka građa i svojina
Stara i retka bibliotečka građa može biti u svim oblicima svojine.
Na staroj i retkoj bibliotečkoj građi svojina se može ograničiti samo ako je to u opštem interesu, u skladu sa zakonom.
Na staroj i retkoj bibliotečkoj građi u javnoj svojini ne može se održajem steći pravo svojine.
Stara i retka bibliotečka građa koja je napuštena ili je ostala bez pravnog sledbenika u javnoj je svojini.
Stara i retka bibliotečka građa čiji sopstvenici nisu javne biblioteke, već druga pravna i fizička lica (muzeji, arhivi, instituti, Srpska akademija nauka i umetnosti, Srpska pravoslavna crkva, verske zajednice i druge organizacije) uživa zaštitu u skladu sa odredbama ovog zakona.
II KRITERIJUMI ZA PROCENU I KATEGORIZACIJA STARE I RETKE BIBLIOTEČKE GRAĐE
Kriterijumi za procenu stare i retke bibliotečke građe
Stara i retka bibliotečka građa je kulturno dobro.
Staru i retku bibliotečku građu čine:
1) stare srpske knjige:
(1) rukopisne knjige na srpskoslovenskom i srpskom jeziku srpskoslovenskog jezičkog perioda zaključno sa 18. vekom, kao i rukopisne knjige nastale do 1867. godine na srpskoslovenskom, ruskoslovenskom (u srpskoj upotrebi), slavenosrpskom i srpskom narodnom jeziku,
(2) štampane knjige, periodične i druge publikacije objavljene na srpskoslovenskom, ruskoslovenskom (u srpskoj upotrebi), slavenosrpskom i srpskom jeziku, zaključno sa 1867. godinom,
(3) rukopisne i štampane knjige na stranim jezicima čiji je autor pripadnik srpskog naroda, zaključno sa 1867. godinom,
(4) izdanja dubrovačke književnosti, koja pripadaju i srpskoj i hrvatskoj kulturi, zaključno sa 1867. godinom;
2) stare strane knjige: rukopisne i štampane knjige objavljene do godine koja se uzima kao kriterijum po propisima države iz koje potiču;
3) retke knjige: publikacije koje imaju neko od sledećih obeležja:
(1) rukopisne knjige nastale posle 1867. godine,
(2) primerci publikacije koji zbog posebne opreme ili sadržine izlaze iz profila ukupnog tiraža,
(3) bibliofilska izdanja značajnih autora i bibliofilska izdanja koja imaju posebnu naučnu, istorijsku, kulturnu ili umetničku vrednost,
(4) retka izdanja iz ratnih perioda 1912-1913, 1914-1918, 1941-1945. godine,
(5) izdanja s tiražom manjim od 100 primeraka koja imaju posebnu naučnu, istorijsku, kulturnu ili umetničku vrednost,
(6) cenzurisana, proskribovana izdanja koja su sačuvana u malom broju primeraka, a sama po sebi imaju veliki kulturni značaj,
(7) emigrantska izdanja objavljena van teritorije Republike Srbije, sačuvana u malom broju primeraka;
4) posebne zbirke:
(1) zbirke književnih i drugih rukopisa i arhivalija, mapa i karata, fotografija, gravira, muzikalija, plakata, elektronskih publikacija (uključujući i internet baštinu), bibliotečki katalozi i posebne biblioteke značajnih ličnosti, odnosno biblioteke celine od istorijskog, umetničkog, naučnog ili tehničkog značaja, koje su u skladu sa ovim zakonom utvrđene kao kulturno dobro,
(2) muzejski primerak svake štampane ili elektronske publikacije koji Narodna biblioteka Srbije i Biblioteka Matice srpske dobijaju putem obaveznog primerka i trajno čuvaju po zakonu kojim se uređuje obavezni primerak.
Stara i retka bibliotečka građa kao kulturno dobro, ukoliko ima svojstva od posebnog istorijskog, umetničkog, naučnog ili tehničkog značaja, kategoriše se kao:
1) kulturno dobro od izuzetnog značaja;
2) kulturno dobro od velikog značaja;
3) kulturno dobro.
Za kulturno dobro od izuzetnog značaja proglašava se stara i retka bibliotečka građa, i to:
1) svi primerci rukopisne knjige i druge rukopisne građe, njihovi delovi i fragmenti, pisani na staroslovenskom jeziku ili na nekoj od njegovih jezičkih redakcija, kao i na srpskom narodnom jeziku do kraja 1800. godine;
2) svi primerci publikacija, njihovi delovi i fragmenti štampani na srpskoslovenskom, ruskoslovenskom (u srpskoj upotrebi), slavenosrpskom i srpskom narodnom jeziku do kraja 1800. godine i knjige na stranim jezicima štampane do kraja 1700. godine;
3) svi primerci knjiga, periodičnih publikacija i ostale stare i retke bibliotečke građe ako imaju jednu od sledećih karakteristika:
- svedoče o izuzetno značajnim kulturnim ili istorijskim događajima i ličnostima,
- imaju izuzetnu umetničku ili estetsku vrednost,
- predstavljaju jedinstvene ili izuzetno retke ili posebno reprezentativne primerke svog vremena,
- predstavljaju prvi primerak svoje vrste,
- jedinstveni su po svojoj očuvanosti ili celovitosti.
Za kulturno dobro od velikog značaja proglašava se stara i retka bibliotečka građa, i to:
1) svi primerci rukopisne knjige i druge rukopisne građe, njihovi delovi i fragmenti, pisani na srpskoslovenskom, ruskoslovenskom (u srpskoj upotrebi), slavenosrpskom i na srpskom narodnom jeziku od 1801. do kraja 1867. godine;
2) svi primerci srpskih štampanih publikacija, njihovi delovi i fragmenti, objavljeni od 1801. do 1867. godine;
3) svi primerci rukopisne knjige i druge rukopisne građe, njihovi delovi i fragmenti, pisani na stranim jezicima do kraja 1867. godine, koji imaju poseban značaj za srpsku ili svetsku kulturu, umetnost ili istoriju;
4) svi primerci štampane knjige na stranim jezicima koji su nastali do godine koja se uzima kao kriterijum za izuzetna kulturna dobra po propisima zemalja iz kojih potiču;
5) druga retka bibliotečka građa koja svedoči o značajnim kulturnim i istorijskim događajima i ličnostima i ima veliki značaj ili predstavlja posebno karakterističan primer za određeno područje ili razdoblje, odnosno ima veliki značaj za naučni i tehnički razvoj;
6) muzejski primerak, odnosno obavezni primerak koji se trajno čuva u izvornom obliku u Narodnoj biblioteci Srbije i u Biblioteci Matice srpske.
Kulturno dobro je stara i retka bibliotečka građa koja nije kategorisana kao kulturno dobro od izuzetnog i velikog značaja.
Proglašavanje stare i retke bibliotečke građe za kulturno dobro od izuzetnog i velikog značaja
Staru i retku bibliotečku građu za kulturno dobro od izuzetnog značaja proglašava Narodna skupština.
Staru i retku bibliotečku građu za kulturno dobro od velikog značaja proglašava odlukom koju donosi u vršenju poverenih poslova, Narodna biblioteka Srbije.
Proglašenje stare i retke bibliotečke građe na teritoriji AP Vojvodine za kulturno dobro od velikog značaja, vrši kao povereni posao, Biblioteka Matice srpske.
Akt o proglašenju stare i retke bibliotečke građe za kulturno dobro od izuzetnog značaja i od velikog značaja objavljuje se u "Službenom glasniku Republike Srbije".
III REGISTRI STARE I RETKE BIBLIOTEČKE GRAĐE
Stara i retka bibliotečka građa upisuje se u registre kulturnih dobara, u skladu sa zakonom.
Registre stare i retke bibliotečke građe vode Narodna biblioteka Srbije, Biblioteka Matice srpske i određene biblioteke, u skladu s odredbama ovog zakona.
Registri iz stava 2. ovog člana javno su dostupni.
Centralni registar kategorisane stare i retke bibliotečke građe u Republici Srbiji vodi Narodna biblioteka Srbije.
Registar kategorisane stare i retke bibliotečke građe u AP Vojvodini vodi Biblioteka Matice srpske.
Registre kategorisane stare i retke bibliotečke građe u jedinici lokalne samouprave vode određene biblioteke.
Vođenje registra iz st. 1 - 3. ovog člana vrši se kao povereni posao.
Sadržinu i način vođenja registara iz st. 1 - 3. ovog člana propisuje ministar nadležan za kulturu.
IV PRAVA I OBAVEZE SOPSTVENIKA STARE I RETKE BIBLIOTEČKE GRAĐE U JAVNOJ SVOJINI
Sopstvenik stare i retke bibliotečke građe u javnoj svojini ima pravo da od određene biblioteke traži da se kategorisana građa u njegovoj svojini upiše u registar.
Sopstvenik stare i retke bibliotečke građe u javnoj svojini ima pravo da od određene biblioteke zahteva besplatno stručno mišljenje o staroj i retkoj bibliotečkoj građi, koje ne podrazumeva posebna istraživanja, konzervatorska ili laboratorijska ispitivanja, kao i da zahteva besplatnu stručno-savetodavnu pomoć prilikom konzervacije ili restauracije građe.
Sopstvenici stare i retke bibliotečke građe u javnoj svojini obavezni su da ovlašćenim licima ministarstva nadležnog za kulturu, odnosno pokrajinskog organa uprave nadležnog za kulturu i ovlašćenim licima Narodne biblioteke Srbije, Biblioteke Matice srpske i druge određene biblioteke omoguće vršenje odgovarajućeg nadzora.
Sopstvenik stare i retke bibliotečke građe u javnoj svojini obavezan je:
1) da savesno čuva i održava građu;
2) da blagovremeno sprovodi mere tehničke zaštite;
3) da obezbedi odgovarajući prostor i opremu za smeštaj i zaštitu građe;
4) da imenuje lice odgovorno za zaštitu građe i angažuje stručnu osobu za rad sa građom;
5) da građu čuva kao celinu, odnosno zbirku ili fond;
6) da građu obradi, klasifikuje, upiše u registre kod određene biblioteke;
7) da obaveštava određenu biblioteku o svim promenama stanja građe, a najkasnije u roku od 30 dana od dana saznanja o nastupanju promene;
8) da dozvoli naučna i stručna istraživanja, reprodukciju i druga snimanja, kao i izvođenje mera tehničke zaštite na građi, i da u tu svrhu po potrebi ustupi građu određenoj biblioteci ili drugim pravnim licima najduže do 120 dana;
9) da obezbedi dostupnost građe javnosti u svrhu predstavljanja građe kao kulturnog nasleđa i da, po potrebi ustupi građu određenoj biblioteci ili drugim ustanovama zaštite najduže do 120 dana.
Mere prema nesavesnom sopstveniku građe u javnoj svojini
Ako sopstvenik stare i retke bibliotečke građe u javnoj svojini nestručno, nemarno i nesavesno čuva staru i retku bibliotečku građu, usled čega postoji opasnost da ona bude uništena ili oštećena, određena biblioteka će mu poslati pismeno obaveštenje za preduzimanje mera za zaštitu, čuvanje i stručno održavanje građe.
Ako sopstvenik stare i retke bibliotečke građe u javnoj svojini u roku od 30 dana od prijema pismenog obaveštenja određene biblioteke ne preduzme odgovarajuće mere zaštite, određena biblioteka će o tome bez odlaganja obavestiti Narodnu biblioteku Srbije, odnosno Biblioteku Matice srpske.
Po prijemu obaveštenja od određene biblioteke, Narodna biblioteka Srbije, odnosno Biblioteka Matice srpske u roku od osam dana, o tome pismeno obaveštava ministarstvo nadležno za kulturu.
Po prijemu obaveštenja od Narodne biblioteke Srbije, odnosno Biblioteke Matice srpske, ministarstvo nadležno za kulturu u roku od 15 dana donosi rešenje o privremenom oduzimanju građe od nesavesnog sopstvenika i o njenom ustupanju Narodnoj biblioteci Srbije, odnosno Biblioteci Matice srpske, s ciljem odgovarajuće zaštite, s tim što troškove zaštite snosi nesavesni sopstvenik.
Rešenje iz stava 4. ovog člana konačno je i protiv njega se može pokrenuti upravni spor.
Mere u slučaju vanrednih okolnosti
Sopstvenik stare i retke bibliotečke građe u javnoj svojini obavezan je da sprovodi sve mere zaštite u vanrednim okolnostima na osnovu plana i uputstva određene biblioteke.
Ukoliko nastupe vanredne okolnosti, sopstvenik građe u javnoj svojini obavezan je da zapisnički konstatuje dan, čas i okolnosti koje su nastale i pisanim putem obaveste o tome određenu biblioteku.
Sopstvenici stare i retke bibliotečke građe u javnoj svojini obavezni su da međusobno sarađuju i privremeno ustupaju građu iz svog fonda u svrhe predviđene ovim zakonom.
Ako javna biblioteka odbije da ustupi građu iz svog fonda u svrhe predviđene ovim zakonom, o ustupanju će odlučiti ministarstvo nadležno za kulturu.
Ograničenja i zabrane korišćenja
Sopstvenik stare i retke bibliotečke građe u javnoj svojini ne sme:
1) da koristi staru i retku bibliotečku građu na način koji može dovesti do njenog oštećenja ili uništenja;
2) da rasparčava zbirke stare i retke bibliotečke građe bez saglasnosti određene biblioteke.
V PRAVA I OBAVEZE SOPSTVENIKA STARE I RETKE BIBLIOTEČKE GRAĐE U PRIVATNOJ SVOJINI
Sopstvenik stare i retke bibliotečke građe u privatnoj svojini ima pravo da od određene biblioteke traži da se kategorisana građa u njegovoj svojini upiše u registar.
Sopstvenik stare i retke bibliotečke građe u privatnoj svojini ima pravo da od određene biblioteke zahteva besplatno stručno mišljenje o staroj i retkoj bibliotečkoj građi, koje ne podrazumeva posebna istraživanja, konzervatorska ili laboratorijska ispitivanja, kao i da zahteva besplatnu stručno-savetodavnu pomoć prilikom konzervacije ili restauracije građe.
Ograničenje i zabrane korišćenja
Na sopstvenike stare i retke bibliotečke građe u privatnoj svojini primenjuju se odredbe ovog zakona koje se odnose na ograničenja i zabrane korišćenja iz člana 18. ovog zakona.
Omogućavanja pristupa i uvida u zbirke
Sopstvenici stare i retke bibliotečke građe u privatnoj svojini obavezni su da ovlašćenim licima ministarstva nadležnog za kulturu, odnosno pokrajinskog organa uprave nadležnog za kulturu, i ovlašćenim licima Narodne biblioteke Srbije, Biblioteke Matice srpske i druge određene biblioteke omoguće pristup i uvid u zbirke stare i retke bibliotečke građe.
Sopstvenik stare i retke bibliotečke građe u privatnoj svojini obavezan je:
1) da obavesti određenu biblioteku o posedovanju građe;
2) da preduzme potrebne mere za bezbedno čuvanje i zaštitu građe;
3) da sredi građu i izradi njen popis;
4) da dopusti ovlašćenom licu određene biblioteke pregled građe i sprovođenje zaštitnog snimanja;
5) da poštuje stručne savete određene biblioteke u vezi sa vrednovanjem, čuvanjem i zaštitom građe.
Kad sopstvenik stare i retke bibliotečke građe u privatnoj svojini nije u mogućnosti da sredi tu građu i izradi njen popis, određena biblioteka je u obavezi da mu pruži stručnu pomoć.
Dostupnost građe u privatnoj svojini predate određenoj biblioteci
Stara i retka bibliotečka građa u privatnoj svojini poklonjena javnoj biblioteci, dostupna je za korišćenje pod uslovima i na način propisan za građu u javnoj svojini, ukoliko nije drugačije određeno ugovorom između sopstvenika i određene biblioteke.
Delatnost zaštite stare i retke bibliotečke građe obavljaju biblioteke koje u svojim fondovima imaju staru i retku bibliotečku građu i ispunjavaju druge uslove za obavljanje delatnosti zaštite.
U mere tehničke zaštite stare i retke bibliotečke građe spadaju: preventivna zaštita, mikrofilmovanje, digitalizacija, konzervacija i restauracija.
Mere tehničke zaštite stare i retke bibliotečke građe bliže uređuje ministar nadležan za kulturu.
Sprovođenje mera preventivne tehničke zaštite kod sopstvenika
Preventivna tehnička zaštita sprovodi se u svim bibliotekama, kao i kod drugih sopstvenika stare i retke bibliotečke građe.
Mikrofilmovanje i digitalizacija građe
Biblioteke su obavezne da staru i retku bibliotečku građu, koja je utvrđena za kulturno dobro od izuzetnog, odnosno velikog značaja, mikrofilmuju s ciljem zaštite.
O mikrofilmovanju se vodi dokumentacija koja se, kao prilog, priključuje registrima stare i retke bibliotečke građe po kategorijama.
Biblioteke su obavezne da kategorisanu staru i retku bibliotečku građu digitalizuju radi korišćenja i predstavljanja.
Konzervacija i restauracija sprovode se samo u ovlašćenim konzervatorskim laboratorijama i radionicama.
Centralne laboratorije i radionice za konzervaciju i restauraciju stare i retke bibliotečke građe nalaze se u Narodnoj biblioteci Srbije i Biblioteci Matice srpske.
Preduzimanje tehničkih mera zaštite
Mere tehničke zaštite mogu se preduzimati samo:
1) ako se izvrše konzervatorska ispitivanja;
2) ako se izvrše laboratorijska ispitivanja, ukoliko se konzervatorskim ispitivanjem utvrdi potreba za njima;
3) ako se utvrde metode ili tehnike izvođenja mera tehničke zaštite na osnovu rezultata konzervatorskih i laboratorijskih ispitivanja;
4) ako se izradi elaborat mera tehničke zaštite.
O izvođenju mera tehničke zaštite i njihovim rezultatima vodi se dokumentacija koja je sastavni deo registara stare i retke bibliotečke građe.
Restitucija stare i retke bibliotečke građe
Narodna biblioteka Srbije i Biblioteka Matice srpske pokreću inicijativu za restituciju stare i retke bibliotečke građe otuđene od sopstvenika po raznim osnovama, u saradnji sa nadležnim državnim organima, i staraju se o sprovođenju mera restitucije.
Izrada plana zaštite u vanrednim okolnostima
Svaka javna biblioteka koja obavlja delatnost zaštite stare i retke bibliotečke građe mora da ima plan zaštite u vanrednim okolnostima, sa posebnim merama zaštite stare i retke bibliotečke građe od izuzetnog, odnosno velikog značaja.
Plan zaštite u vanrednim okolnostima mora da bude u skladu sa planovima zaštite i spasavanja koji se donose u skladu sa zakonom kojim se uređuje postupanje u vanrednim situacijama.
Biblioteke su obavezne da vrše reviziju stanja stare i retke bibliotečke građe iz svojih fondova.
Stara i retka bibliotečka građa ne može se otpisati izuzev u slučaju predviđenom zakonom i u skladu sa propisima o reviziji i otpisu građe.
Finansiranje delatnosti zaštite
Sredstva za ostvarivanje opšteg interesa u zaštiti stare i retke bibliotečke građe utvrđene ovim zakonom obezbeđuju se u budžetu Republike Srbije.
Sredstva za obavljanje delatnosti zaštite, čuvanja, korišćenja i predstavljanja stare i retke bibliotečke građe od izuzetnog, odnosno velikog značaja, kao i sredstva za obavljanje poslova na vođenju registara, obezbeđuju se u budžetu Republike Srbije, autonomne pokrajine, odnosno jedinice lokalne samouprave.
Sredstva za zaštitu ostale stare i retke bibliotečke građe obezbeđuju njihovi sopstvenici u skladu sa zakonom.
Biblioteke koje imaju zbirke stare i retke bibliotečke građe obavljaju delatnost prikupljanja, zaštite, istraživanja, čuvanja, korišćenja i predstavljanja stare i retke bibliotečke građe u skladu sa ovim zakonom.
Nadzor nad stručnim radom biblioteka, ustanova i drugih sopstvenika koji poseduju staru i retku bibliotečku građu vrše određene biblioteke.
Nadzor nad stručnim radom određenih biblioteka koje obavljaju delatnost zaštite stare i retke bibliotečke građe vrše Narodna biblioteka Srbije i Biblioteka Matice srpske.
Nadzor nad stručnim radom iz st. 2. i 3. ovog člana vrši se kao povereni posao u skladu sa zakonom.
U delatnosti zaštite stare i retke bibliotečke građe biblioteke obavljaju sledeće poslove:
1) prikupljaju, čuvaju i štite građu;
2) obrađuju građu i izrađuju odgovarajući katalog;
3) sprovode mere zaštite u saradnji sa određenom bibliotekom;
4) staraju se o uslovima, načinu korišćenja i predstavljanja građe;
5) staraju se o stručnom osposobljavanju i usavršavanju zaposlenih;
6) izrađuju plan zaštite u vanrednim okolnostima;
7) sarađuju sa drugim sopstvenicima stare i retke bibliotečke građe;
8) obavljaju i druge poslove utvrđene ovim zakonom, propisima donetim na osnovu njega i drugim propisima.
Određena biblioteka, pored poslova iz člana 35. ovog zakona obavlja i sledeće poslove:
1) pronalaženje i evidentiranje građe kod drugih sopstvenika;
2) proučavanje i valorizacija građe;
3) kategorizacija i vođenje registara;
4) pružanje stručne pomoći sopstvenicima;
5) obavljanje nadzora nad stručnim radom biblioteka, ustanova i drugih sopstvenika koji poseduju staru i retku bibliotečku građu;
6) sprovođenje mera zaštite stare i retke bibliotečke građe;
7) obezbeđivanje dostupnosti stare i retke bibliotečke građe i njeno predstavljanje domaćoj i stranoj javnosti;
8) druge poslove zaštite stare i retke bibliotečke građe utvrđene ovim zakonom, propisima donetim na osnovu njega i drugim propisima.
Narodna biblioteka Srbije, pored poslova iz člana 35. ovog zakona, obavlja i sledeće poslove:
1) vodi Centralni registar kategorisane stare i retke bibliotečke građe u Republici Srbiji;
2) vrši nadzor nad stručnim radom biblioteka koje obavljaju delatnost zaštite stare i retke bibliotečke građe;
3) koordinira rad centralne laboratorije i konzervatorske radionice;
4) stara se o jedinstvenoj primeni u Republici Srbiji međunarodnih konvencija i drugih međunarodnih akata koji se odnose na staru i retku bibliotečku građu;
5) obavlja poslove stručnog osposobljavanja i usavršavanja zaposlenih u delatnosti zaštite stare i retke bibliotečke građe;
6) obavlja i druge poslove u skladu s odredbama ovog zakona.
Biblioteka Matice srpske, pored poslova iz člana 35. ovog zakona, obavlja i sledeće poslove:
1) vodi registar kategorisane stare i retke bibliotečke građe u AP Vojvodini;
2) vrši nadzor nad stručnim radom biblioteka koje obavljaju delatnost zaštite stare i retke bibliotečke građe na teritoriji AP Vojvodine;
3) koordinira rad centralne laboratorije i konzervatorske radionice na teritoriji AP Vojvodine;
4) obavlja poslove stručnog osposobljavanja i usavršavanja zaposlenih u delatnosti zaštite na teritoriji AP Vojvodine;
5) obavlja i druge poslove u skladu s odredbama ovog zakona.
VII STRUČNI ISPITI I STRUČNA ZVANJA
Uslovi za rad na poslovima zaštite, čuvanja i korišćenja stare i retke bibliotečke građe
Lica koja obavljaju stručne poslove zaštite, čuvanja i korišćenja stare i retke bibliotečke građe u javnim bibliotekama zasnivaju radni odnos, polažu stručni ispit i stiču stručna zvanja u skladu sa zakonom kojim se uređuje bibliotečko-informaciona delatnost.
Obavezno stručno usavršavanje zaposlenih
Zaposleni u bibliotekama koji vrše stručne poslove zaštite, čuvanja i korišćenja stare i retke bibliotečke građe obavezni su da se stalno stručno usavršavaju.
Stručno usavršavanje sprovodi se pod uslovima, po programima i na način utvrđen zakonom kojim se uređuje bibliotečko-informaciona delatnost.
Sredstva za stručno usavršavanje obezbeđuje osnivač biblioteke u kojoj zaposleni radi.
VIII ČUVANJE, KORIŠĆENJE I IZLAGANJE STARE I RETKE BIBLIOTEČKE GRAĐE
Svi korisnici imaju pravo da pod jednakim uslovima koriste staru i retku bibliotečku građu koja se čuva u bibliotekama.
Bliže uslove i način korišćenja stare i retke bibliotečke građe utvrđuje ministar nadležan za kulturu.
Stara i retka bibliotečka građa iz fonda biblioteke može se koristiti u naučne i istraživačke svrhe, radi popularizacije nauke, umetnosti i kulture.
Stara i retka bibliotečka građa ne sme se oštetiti niti uništiti.
Korišćenje stare i retke bibliotečke građe u komercijalne svrhe
Za korišćenje stare i retke bibliotečke građe u reklamne svrhe, za sticanje dobiti, za umnožavanje ili objavljivanje dokumenata, potrebna je posebna dozvola određene biblioteke, uz određenu naknadu troškova.
Davanje dozvole iz stava 1. ovog člana jeste povereni posao.
Mikrofilmovanje, fotografisanje, digitalizacija, video snimanje i fotokopiranje
Korisnik ima pravo da traži mikrofilmovanje ili digitalizaciju delova građe uz određenu naknadu troškova.
Korisnicima je, bez saglasnosti određene biblioteke, zabranjeno mikrofilmovanje, fotografisanje, digitalizacija ili video snimanje stare i retke bibliotečke građe koja se čuva u javnoj biblioteci, kao i korišćenje rasvetnih tela radi takvog snimanja.
Ako određena biblioteka da saglasnost za preduzimanje radnje iz stava 2. ovog člana, biblioteci u čijem je fondu stara i retka bibliotečka građa pripada odgovarajuća naknada troškova.
Kopiranje stare i retke bibliotečke građe na foto-kopir aparatima zabranjeno je.
Posao iz stava 2. ovog člana određena biblioteka vrši kao povereni posao.
Fototipsko i digitalno izdanje
Sopstvenici koji izrade fototipsko (faksimilno) izdanje primerka stare i retke bibliotečke građe od izuzetnog i velikog značaja obavezni su da Narodnoj biblioteci Srbije, odnosno Biblioteci Matice srpske, dostave ta izdanja u dva primerka.
Sopstvenici koji izrade digitalno izdanje primerka stare i retke bibliotečke građe od izuzetnog i velikog značaja obavezni su da Narodnoj biblioteci Srbije, odnosno Biblioteci Matice srpske, dostave to izdanje.
Čuvanje, izlaganje i izdavanje
Stara i retka bibliotečka građa može se čuvati, izlagati i izdavati na korišćenje ako su u prostorijama gde se ona čuva, izlaže i izdaje ili na mestu privremenog čuvanja i izlaganja, sprovedene tehničke mere u skladu s ovim zakonom i propisima donetim na osnovu njega, kao i ako je obezbeđen stalni nadzor.
Biblioteke ne mogu izlagati staru i retku bibliotečku građu koja nije stručno obrađena, konzervirana i upisana u registar kulturnih dobara.
Stara i retka bibliotečka građa može se izlagati i pozajmljivati radi izlaganja uz obavezno prethodno mikrofilmovanje i digitalizaciju.
Svaka biblioteka koja se finansira iz javnih sredstava mora osigurati kod osiguravajućeg društva staru i retku bibliotečku građu.
Stara i retka bibliotečka građa obavezno se osigurava od svih vrsta rizika za vreme izlaganja izvan prostorija biblioteke u čijem fondu se nalazi.
Sredstva za obavezno osiguranje u slučaju iz stava 2. ovog člana obezbeđuje organizator izložbe.
Kulturno-obrazovna aktivnost u zemlji i inostranstvu
Javna biblioteka priređuje izložbe, predavanja, stručne i naučne skupove i sprovodi druge oblike kulturne i obrazovne delatnosti radi podsticanja interesovanja i izgrađivanja svesti najšire javnosti o značaju stare i retke bibliotečke građe kao kulturnog dobra.
Javna biblioteka sarađuje u zemlji i inostranstvu sa drugim ustanovama kulture, naučnim i srodnim institucijama, informacionim i dokumentacionim centrima, radi unapređenja rada na zaštiti, očuvanju i predstavljanju stare i retke bibliotečke građe kao kulturnog dobra.
Staru i retku bibliotečku građu stranog porekla dozvoljeno je uvoziti u skladu s međunarodnim konvencijama i zakonodavstvom zemlje izvoznika.
Stara i retka bibliotečka građa može se izvesti, odnosno izneti u inostranstvo na osnovu rešenja o dozvoli za izvoz, odnosno za iznošenje, ministarstva nadležnog za kulturu, uz prethodno pribavljeno mišljenje Narodne biblioteke Srbije, odnosno Biblioteke Matice srpske.
Poslove iz stava 2. ovog člana na teritoriji autonomne pokrajine, obavlja nadležni organ autonomne pokrajine, kao povereni posao.
Nakon sprovedene revizije stanja, biblioteke mogu prodavati viškove stare i retke bibliotečke građe iz svojih fondova.
Pre prodaje, biblioteka je obavezna da viškove stare i retke bibliotečke građe ponudi Narodnoj biblioteci Srbije, odnosno Biblioteci Matice srpske.
Sredstva ostvarena prodajom viškova stare i retke bibliotečke građe mogu se koristiti samo za nabavku ili sprovođenje mera tehničke zaštite stare i retke bibliotečke građe.
Javne biblioteke imaju pravo preče kupovine stare i retke bibliotečke građe.
Sopstvenik stare i retke bibliotečke građe obavezan je da tu građu prvo ponudi biblioteci, koja, u roku od 30 dana od dana prijema ponude, obaveštava određenu biblioteku o ponudi i o svojoj odluci da li će ponuđenu građu otkupiti ili ne.
Određena biblioteka obavezna je da se o predlogu biblioteke kojoj je građa ponuđena izjasni u roku od 30 dana od dana prijema predloga.
Ako se ponuda sopstvenika stare i retke bibliotečke građe ne prihvati u roku od 60 dana od dana upućivanja prve ponude, sopstvenik te građe može da je proda drugom pravnom ili fizičkom licu, po ceni koja ne može biti niža od prvoponuđene.
Ako sopstvenik stare i retke bibliotečke građe postupi protivno odredbama ovog člana, određena biblioteka ima pravo da podnese tužbu nadležnom sudu i traži poništenje ugovora o kupoprodaji.
Razmena, privremeno ustupanje i poveravanje na čuvanje
Javne biblioteke mogu međusobno razmenjivati staru i retku bibliotečku građu iz svojih fondova radi obrazovanja celine fondova ili zbirki.
Razmena stare i retke bibliotečke građe od velikog i od izuzetnog značaja može se izvršiti samo uz saglasnost Narodne biblioteke Srbije, odnosno Biblioteke Matice srpske.
Javne biblioteke mogu, uz prethodno pribavljeno mišljenje Narodne biblioteke Srbije, odnosno Biblioteke Matice srpske, razmenjivati staru i retku bibliotečku građu i s drugim pravnim, odnosno fizičkim licima, ako građa koja se razmenjuje ima podjednak naučni, umetnički ili kulturni značaj i približno istu tržišnu vrednost.
Promet stare i retke bibliotečke građe mogu obavljati pravna i fizička lica.
Pravna lica (antikvarnica, knjižara, aukcijska kuća, komisiona radnja i sl.) mogu obavljati promet stare i retke bibliotečke građe ako su za tu delatnost registrovana u skladu sa zakonom.
Pravna i fizička lica koja se bave prometom obavezna su da vode dokumentaciju o poreklu stare i retke bibliotečke građe.
Dokumentacija iz stava 3. ovog člana obavezno sadrži lične podatke i adresu prodavca, kratak opis i prodajnu cenu stare i retke bibliotečke građe, lične podatke i adresu kupca.
Obaveze obaveštavanja i prijavljivanja nelegalno pribavljene građe
Pravna i fizička lica koja se bave prometom stare i retke bibliotečke građe obavezna su da u roku od tri dana pismeno obaveste određenu biblioteku ako posumnjaju da im je ponuđena nelegalno pribavljena stara i retka bibliotečka građa, da joj dostave podatke o toj građi (naslov i prodajnu cenu) i da je pre stavljanja u prodaju ponude određenoj biblioteci, u skladu s pravom preče kupovine.
Pravna i fizička lica koja se bave prodajom stare i retke bibliotečke građe obavezna su da bez odlaganja obaveste nadležnu organizacionu jedinicu ministarstva nadležnog za unutrašnje poslove u slučaju postojanja sumnje da je stara i retka bibliotečka građa ponuđena na prodaju nelegalno pribavljena.
Nadzor nad primenom ovog zakona obavlja ministarstvo nadležno za kulturu.
Nadzor nad vršenjem ovim zakonom poverenih poslova državne uprave vrši ministarstvo nadležno za kulturu, u skladu sa zakonom kojim se uređuje državna uprava.
Nadzor nad radom biblioteka koje obavljaju poslove zaštite stare i retke bibliotečke građe vrši ministarstvo nadležno za kulturu, a na teritoriji AP Vojvodine nadležni pokrajinski organ kao - povereni posao.
Novčanom kaznom od 100.000 do 500.000 dinara kazniće se za prekršaj pravno lice koje je sopstvenik stare i retke bibliotečke građe u javnoj svojini:
1) ako ne omogući vršenje stručnog nadzora (član 13);
2) ako ne čuva i ne održava građu (član 14. tačka 1);
3) ako ne sprovodi blagovremene mere tehničke zaštite (član 14. tačka 2);
4) ako ne obezbedi odgovarajući prostor i opremu za smeštaj i zaštitu građe (član 14. tačka 3);
5) ako ne imenuje lice odgovorno za zaštitu građe i ne angažuje stručnu osobu za rad sa građom (član 14. tačka 4);
6) ako ne čuva građu kao celinu, odnosno zbirku ili fond (član 14. tačka 5);
7) ako građu ne obradi, ne klasifikuje i ne upiše u registre kod određene biblioteke (član 14. tačka 6);
8) ako ne obavesti određenu biblioteku o svim promenama stanja građe, najkasnije u roku od 30 dana od dana saznanja o nastupanju promene (član 14. tačka 7);
9) ako ne dozvoli naučna i stručna istraživanja, reprodukciju i druga snimanja, kao i izvođenje mera tehničke zaštite na građi, i ako u tu svrhu po potrebi ne ustupi građu određenoj biblioteci ili drugim pravnim licima (član 14. tačka 8);
10) ako ne obezbedi dostupnost građe javnosti u svrhu predstavljanja građe kao kulturnog nasleđa i ne ustupi po potrebi građu određenoj biblioteci ili drugim pravnim licima (član 14. tačka 9);
11) ako ne sprovodi mere zaštite u slučaju vanrednih okolnosti (član 16);
12) ako pokuša da izveze ili iznese iz zemlje staru i retku bibliotečku građu bez rešenja o dozvoli za izvoz, odnosno za iznošenje ministarstva nadležnog za kulturu, odnosno nadležnog pokrajinskog organa (član 49. st. 2. i 3).
Novčanom kaznom od 20.000 do 50.000 dinara kazniće se za prekršaj iz stava 1. ovog člana i odgovorno lice u pravnom licu i rukovodilac državnog organa koji nije pravno lice.
Novčanom kaznom od 50.000 do 150.000 dinara kazniće se za prekršaj sopstvenik stare i retke bibliotečke građe u privatnoj svojini:
1) ako ne obavesti određenu biblioteku o posedovanju građe (član 22. stav 1. tačka 1);
2) ako ne preduzme potrebne mere za bezbedno čuvanje i zaštitu građe (član 22. stav 1. tačka 2);
3) ako ne sredi građu i ne izradi njen popis, ili se ne obrati određenoj biblioteci za pomoć ukoliko sam nije u stanju da to izvrši (član 22. stav 1. tačka 3);
4) ako ne dopusti ovlašćenom licu određene biblioteke pregled građe i sprovođenje zaštitnog snimanja (član 22. stav 1. tačka 4);
5) ako ne poštuje stručne savete određene biblioteke u vezi sa vrednovanjem, čuvanjem i zaštitom građe (član 22. stav 1. tačka 5);
6) ako pokuša da izveze ili iznese iz zemlje staru i retku bibliotečku građu bez rešenja o dozvoli za izvoz, odnosno za iznošenje ministarstva nadležnog za kulturu, odnosno nadležnog pokrajinskog organa (član 49. st. 2. i 3).
XII PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE
Stara i retka bibliotečka građa stavljena pod zaštitu po propisima koji su važili do dana stupanja na snagu ovog zakona ostaje pod zaštitom i po odredbama ovog zakona.
Biblioteke su obavezne da u roku od jedne godine od dana stupanja na snagu ovog zakona odgovarajuću staru i retku bibliotečku građu iz svojih fondova predlože za proglašavanje za kulturno dobro od izuzetnog, odnosno velikog značaja, u skladu sa ovim zakonom.
Biblioteke su obavezne da usklade svoju organizaciju, rad i opšte akte s odredbama ovog zakona u roku od jedne godine od dana njegovog stupanja na snagu.
Podzakonski propisi za sprovođenje ovog zakona doneće se u roku od šest meseci od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Danom početka primene ovog zakona prestaju da važe odredbe Zakona o kulturnim dobrima ("Službeni glasnik RS", broj 71/94) koje se odnose na staru i retku knjigu.
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije", a primenjivaće se istekom šest meseci od dana njegovog stupanja na snagu.
